Edukacinė erdvė

Kontusze szlacheckie

Bajorės galvos apdangalas yra aksominė skrybėlė su kailio apdaila. Bajorė ant elegantiškos suknelės nešioja šilko korsetą, kurio sijonas arba nusidriekia virš ragenos ir dengia pėdas, arba pasiekia blauzdos vidurį. Apsiūtas brangiu kailiu, prigludęs prie juosmens, išsiplėtęs ties klubais, jis - kaip ir chalatas - su įskilusiomis rankovėmis. Bajorės dėvėti batai dažniausiai dažomi geltonai arba raudonai.

Bajoras dėvi aukštą kepurę arba kepurę, vadinamą konfederacija. Kepurė pagaminta iš brangaus audinio, apjuosta kailio juosta, papuošta paukščių plunksnų antklode ir sagėle. Jis užsideda chalatą ant raštuoto šilko zupano, nuo apykaklės iki juosmens pritvirtintas mažų, dekoratyvių, brangių sagų eilute. Būdingas kontušo bruožas, papuoštas sagomis ir kilpomis, yra iškirptos rankovės. 

Kontušas kelis kartus perrištas blizgiu, ilgu šilko diržu, susipynusiu su auksiniais siūlais. Dėvimos plačios kelnės, įkištos į batus, pagamintus iš minkštos odos, su įstrižai iškirptomis viršūnėmis ir pakeltais pirštais, nudažytus geltonai arba raudonai, vadinamus “Bačmaigais”. Aprangą papildo įmantriai pagaminta, papuošta auksu ir brangenybėmis karabela, pritvirtinta prie šono specialiu diržu su odiniais slenksčiais.

Strój Kurpiów z Puszczy Białej

Strój męski był bardzo skromny i pozbawiony ozdób. W jego skład wchodziła lniana koszula, spodnie z samodziału lnianego, tkaniny bawełniano-wełnianej w pionowe paski lub sukna oraz kamizelka lub marynarka – tzw. letnik. Najważniejszym, najkosztowniejszym i najefektowniejszym elementem stroju męskiego była biała lub szaro-brunatna sukmana, lamowana czarną taśmą. Przepasywano ją tkanym pasem: czerwonym w dni świąteczne, a czarnym lub granatowym w powszednie. Zimą przywdziewano kożuchy ze skór czarnych baranów, wyprawianych na kolor jasnobrązowy. Miały one prosty krój, nie posiadały zapięcia, a jedyną ozdobą był duży, wykładany kołnierz z czarnego runa owczego. Na nogi mężczyźni zakładali skórzane chodaki lub buty z cholewami.

Ubiór kobiecy bardziej zdobny. Na głowie najpowszechniej noszono chustki. Pod koniec XIX w. kobiety zamężne, w dni świąteczne zakładały przysłonięty w części chustką tybetową czepek z tzw. skrzydłami, a w początkach XX w. półczepek. Dziewczęta chodziły z odsłoniętą głową, a jedynie w dni chłodne zakładały chustki. Koszule kobiece zdobił haft: najczęściej czerwony, niekiedy z pewnymi podkreśleniami wykonanymi nitką czarną, a na koszulach ślubnych – biały. Mankiety i kołnierzyk wykańczano koronką szydełkową. Na koszulę kobieta zakładała suknię z wełnianego samodziału w pionowe paski. W różnych okresach suknie miały odmienną kolorystykę i przystrój. Przód zawsze przysłaniała zapaska w delikatną kratkę lub poziome paski. Okryciami wierzchnimi w tym regionie były zapaski naramienne nazywane fartuchami od przyodziewku, duże i grube, wełniane i chusty oraz watowany płaszcz tzw. angierka. Ponadto powszechnie używano kaftanów. Kobiety do stroju odświętnego nosiły trzewiki na niewielkim obcasie sznurowane białą, czerwoną lub różową tasiemką. Najbardziej pożądaną biżuterią były korale prawdziwe, najczęściej o walcowatych paciorkach z medalem z monety lub krzyżykiem.

Stroje Lachów Sądeckich

Stroje Krakowiakow Zachodnich

Panelės galvą dengia  dirbtinių gėlių vainikas, puoštas spalvotais kaspinais, tekančiais jos nugara. Virš sniego baltų marškinių, papuoštų angliškais siuvinėjimais, ji užsideda aksominį korsetą, išsiuvinėtą spalvingu siuvinėjimu, papuoštą blizgančiais įvairiaspalviais blizgučiais, karoliukais, juostelėmis. Gėlėtą, gausiai raitytą sijoną ji apriša ant juosmens balta tiulio prijuoste, papuoštą įmantriu anglišku siuvinėjimu. Ant kojų nešioja batus, dažniausiai juodus. Aprangą papildo natūralūs karoliukai, kurių raudona spalva gražiai kontrastuoja su marškinių balta spalva.Vaikinas nešioja skrybėlę - raudoną kepurę, puošta  povo plunksnomis ir spalvingomis juostelėmis. Virš baltų lininių marškinių, papuoštų raudona juostele prie kaklo, jis užsideda „kaftaną“ iki kelių be rankovių, pagamintą iš tamsaus audinio su raudonu pamušalu, puoštą dekoratyviniais kutais ir sagomis. „Kaftanas“ surišamas odiniu diržu. Dekoratyvinės plokštelės, vadinamos plojimais, kabo ant diržo šono. „Portki“ arba ryškios lininės kelnės, raudonomis juostelėmis, įkištos į aukštus odinius batus.

Strój rozbarski (bytomski)

Stylizowany strój cieszyński

Stroje wileńskie zimowe

Koszule strojów wileńskich są często ozdabiane perforowanym lub tkane wybranymi wzorami, które mogą być czerwone, niebieskie, zielone. Nimi są zdobione zakończenia rękawów koszuli, a także ramiona i miejsca klatki piersiowej. Spódnice są poprzeczne z podłużnymi grzbietami. Stroje zimowe obowiązują za sobą kożuszki, a także narzucaną z góry na ramiona dużą chustę. Mężczyźni nakładają niebieskie spodnie, długie skórzane buty. Do tego ubierają ciepły kożuch, którego dół jest haftowany wybranymi wzorami. Pod kożuch jest ubierana koszula, która się zawiązuje czerwoną wstążką. 

Stroj łowicki

Panelė dėvi gėlėtą šilkaverpių skarelę ir šonuose prisega gėles. Baltų lininių marškinių apykaklė ir rankovės dekoruoti spalvingu siuvinėjimu. Ant marškinių ji uždeda sijoną, kurį sudaro dvi siūtos dalys: siuvinėjimais puoštas aksominis, dryžuotas, gausiai surinktas sijonas su aksominiu siuvimu aplink apatinį kraštą. Sijonas perrišamas aplink juosmenį prijuoste, pasiūta kaip dryžuotas sijonas, kuris yra dekoruotas aksomu, išsiuvinėtu spalvingomis gėlėmis.. 

Vyras nešioja veltinę kepurę su aksomine juostele, išsiuvinėta gėlėmis, papuošta blizgučiais ir taip pat, gėlėmis. Ant lininių marškinėlių, vadinamų „baltukais“, kurių apykaklę ir rankogalius puošia įvairiaspalvis siuvinėjimas, vyras uždeda liemenę be rankovių iki klubų, puoštą dekoratyvine virvele. Ant liemenės jis uždeda dekoratyvinį vilnonį diržą. Jei vyras dėvi papildomus viršutinius drabužius ilgomis rankovėmis ar kostiumą, tada yra uždedamas diržas. Kelnės iš dryžuotos vilnonės vilnos įkištos į odinius batus. 

Stroj rzeszowski

Rzeszowianki nosiły białe koszule z haftami i zdobionymi kołnierzykami. Wkładały spódnice zakrywające kolana – w różnych odcieniach granatu lub zieleni, zdobione u dołu tasiemkami.

Na koszulę zakładano czarny, sznurowany gorset, który był ozdabiany różnokształtnymi i barwnymi cekinami. Na szyi noszono czerwone korale. Przepasywało się białym fartuchem z naszytymi kolorowymi koronkami. Panny nosiły na głowie kolorowe chusty.

Strój męski składał się z płóciennej koszuli i portek zrobionych z sukna, tzw. sukieniaków w kolorze niebieskim. Kawalerowie mieli naszyte na udach trapezowe oblamówki w kolorze czerwonym.

Na koszule zakładano kamizolę. Kamizola (kamizelka) wykonana była z tego samego niebieskiego sukna, co spodnie – sięgała poniżej bioder. Zdobieniem kamizelki były przyszywane wzdłuż guzików małe kolorowe pomponiki, tzw. srokate kocasie. Na wierzch wkładano brązową sukmanę. Rzeszowiacy nosili słomiane kapelusze oraz czarne kapelusze, tzw. makowe

Stroje kujawskie

Nakryciem głowy dziewczyny jest szlarka, czyli paski materiału ułożone w harmonijkę i ozdobione sztucznymi kwiatami. Na białą koszulę zakłada ściśle opinający gorset – sznurówkę.

Gorsety takie szyto z wełny, sukna lub aksamitu. Kujawianka ma też na sobie halkę czerwonego koloru, suto marszczoną spódnicę wierzchnią i fartuszek, zwany zapaską. Boki atłasowej lub jedwabnej zapaski – najczęściej czerwonej lub niebieskiej – zdobi biały haft.

Strój dopełniają białe pończochy, odświętne sznurowane trzewiki i czerwone korale. Chłopak ma na głowie obszytą barankiem czapkę rogatywkę. Zakłada krótki uszyty z czerwonego sukna kaftan z długimi rękawami, zwany jaką. Na jakę wkłada katankę, czyli kamizelkę bez rękawów – długą do bioder, szytą z granatowej tkaniny, ozdobioną na piersiach pętlicami, czyli pasmanteryjnymi naszyciami.

Katanę zdobi ponadto czerwony wełniany pas, związany w misterny węzeł. Sukienne niebieskie spodnie nosi chłopak wpuszczone w wysokie skórzane buty iskrzoki podbite podkówkami, z cholewą karbowaną w okolicy kostki.

Strój litewski

Tradycyjny strój Litwinek składał się z koszuli, spódnicy, zapaski, bezrękawnika i pasa — krajki. Panny na głowie nosiły “galionas” — stroik lub wianek ze wstążkami, zamężne kobiety zawoje “napitki”. Strój bogato zdobiony był haftem. Wierzchnią odzież stanowiły siermięgi lub baranie półkożuszki.

Strój męski wcześniej utracił swą narodową specyfikę niż kobiecy. Składał się on z płóciennej koszuli, płóciennych, sukiennych bądź półwełnianych spodni, kamizelki, płóciennego bądź sukiennego kaftanu, spilśnionego kapelusza. Zimą noszono siermięgi, wełniane szuby i półszubki lub kożuchy wyprawiane na biało. Tradycyjnym obuwiem były łapcie lub skórzane “postały”, zaś w zachodnich rejonach Litwy drewniane trzewiki “klumpes”. W dni świąteczne noszono buty skórzane.

Stroje z okresu Księstwa Warszawskiego

Strój męski z okresu wojen napoleońskich odwołuje się do historii oręża polskiego i przedstawiany jest w bardzo charakterystyczny sposób – prezentowany strój męski jest w rzeczywistością repliką munduru formacji lekkozbrojnej jazdy Księstwa Warszawskiego, zwany również strojem ułańskim. Składa się z wysokiej, graniastej czapki (zwanej również ułańskim czako), której kształt wywodzi się z polskiej tradycji – m.in. czapek zwanych konfederatkami, noszonymi przez uczestników konfederacji barskiej. Czapki ułańskie często przyozdobione były piórami lub ozdobnymi, sterczącymi kitami i ozdobnymi sznurami. Kolejnym charakterystycznym elementem stroju są eleganckie spodnie z lampasami oraz kurtka z ozdobnymi epoletami na ramionach (tzw. ułanka) w barwach konkretnego pułku. Kurtki oficerskie zdobione były dodatkowo sznurami galowymi.  Stroju dopełniał biały szeroki pas oraz skórzane półbuty, zazwyczaj w kolorze czarnym. W towarzystwie i pomieszczeniach czapkę ułańską nosi się na lewym ramieniu, tak aby prawej można było służyć pomocą i wsparciem partnerce. Strój damski z okresu Księstwa Warszawskiego przedstawiany jest jako lekka, zwiewna suknia w kolorze białym lub delikatnym odcieniu żółci, różu lub niebieskiego. Suknie ma szerokie, aczkolwiek krótkie rękawy i jest przepasana w pasie szarfą w kolorze sukni lub w kolorze białym. Strój dopełniony jest długimi rękawiczkami sięgającymi za łokieć – koniecznie w kolorze białym oraz niskie dopasowane buty w jasnym kolorze (również najlepiej białym). Strój charakteryzuje się skromnym uczesaniem i niewielką ilością biżuterii – jest to kolejne odwołanie do historii Księstwa Warszawskiego, kiedy to nawet zamożni ludzie starali się wspomóc napoleońską machinę wojenną, która przetaczała się prze ówczesną Europę i jawne okazywanie bogactwa uważane było za niekulturalne.

Strój opoczyński

W XX wieku w regionie opoczyńskim zaczęto nosić małą chustę na głowę zwaną salinówką. Panny przypinały do niej ziele ruty, stokrotki lub suche kwiaty. Czepce zakładano do uroczystego stroju i nosiły je wyłącznie mężatki. Koszule początkowo szyte były z samodziału lnianego, z czasem zaczęto używać do tego celu płócien bawełnianych. Przy starszych modelach kołnierzyki były małe i stojące, przy nowych zaś większe i wykładane, zmieniły się również hafty. Kiecki różniły się kolorystyką, a spódnice kiecki zdobiono obszyciem dolnej krawędzi i naszyciem w połowie długości kilku rzędów węższej lub szerszej aksamitki. Kieckę zawsze przepasywano zapaską, na początku XX w. były one szerokie i długie, później noszono znacznie krótsze i węższe z różnego typu ozdobami. Do wiązania zapasek służyły kolorowe krajki, z pomponami doszytymi na końcach. Dla ochrony przed zimnem kobiety nosiły zapaski naramienne, zarzucane na głowę lub ramiona i zawiązywane za pomocą krajki na piersiach lub pod brodą. Obuwiem roboczym były drewniaki, zaś od święta zakładano wysokie trzewiki na obcasie, które starsze kobiety sznurowały czarną sznurówką, młode zaś – czerwoną, zieloną lub różową. Najczęściej noszoną biżuterią były – prawdziwe lub sztuczne korale i bursztyny, sztuczne perełki i tzw. dętki – puste w środku paciorki szklane. 

Mężczyźni, w zależności od pory roku, nosili na głowie czapki rogatywki, kapelusze filcowe, a przede wszystkim maciejówki - okrągłe, granatowe lub czarne, czapki z czarnym, lakierowanym daszkiem. Koszula męska zmieniała się w miarę upływu lat. Wyróżniano trzy jej typy, które różniły się krojem kołnierza oraz przednią częścią. Koszule szyto z samodziałowego płótna lnianego, a hafty umieszczone były z przodu, na kołnierzyku i mankietach. Na koszule nakładano lejbik, czyli prostą, wełnianą kamizelkę w paski, noszono je od 1890 r. Od tego samego roku na lejbikach pojawiły się sukmany, wierzchnie okrycia mężczyzn. Istniało kilka sposobów wiązania pasa, zawsze opasywano się nim kilkakrotnie, a następnie związywano pozostawiając dwa zwisające końce. Latem noszono płócienne białe lub czarno-niebieskie portki, a w chłodniejsze dni zakładano kilka par. Natomiast do ubioru świątecznego mężczyźni zakładali wełniane portki z fałdami, a ich nogawki wkładali w buty z cholewami.

Stroj krzczonowski (lubelski)

Dziewczyna nosi wianek przybrany wstążkami, młoda mężatka nakrycie głowy zwane humełką, a kobieta dojrzała - chustę. Na białą bawełnianą koszulę, której kołnierzyk i mankiety wyszyte są haftem krzyżykowym, zakłada aksamitny gorset. Zdobią go tasiemki, cekiny, koraliki, posrebrzane nici i koronki. Na szerokiej wełnianej spodnicy, u dołu ozdobionej pasami błyszczących tasiemek, zawiązuje króciutki fartuszek zwany zapaską. Podobnie jak spódnica, zapaska obszyta jest różnobarwnymi tasiemkami, a ponadto koronką. Czarne odświętne trzewiki sznurowane są czerwoną lub zieloną tasiemką. Strój uzupełniają naszyjniki z naturalnych lub sztucznych korali.

Strój Kurpiów z Puszczy Białej

Strój męski był bardzo skromny i pozbawiony ozdób. W jego skład wchodziła lniana koszula, spodnie z samodziału lnianego, tkaniny bawełniano-wełnianej w pionowe paski lub sukna oraz kamizelka lub marynarka – tzw. letnik. Najważniejszym, najkosztowniejszym i najefektowniejszym elementem stroju męskiego była biała lub szaro-brunatna sukmana, lamowana czarną taśmą. Przepasywano ją tkanym pasem: czerwonym w dni świąteczne, a czarnym lub granatowym w powszednie. Zimą przywdziewano kożuchy ze skór czarnych baranów, wyprawianych na kolor jasnobrązowy. Miały one prosty krój, nie posiadały zapięcia, a jedyną ozdobą był duży, wykładany kołnierz z czarnego runa owczego. Na nogi mężczyźni zakładali skórzane chodaki lub buty z cholewami.

Ubiór kobiecy bardziej zdobny. Na głowie najpowszechniej noszono chustki. Pod koniec XIX w. kobiety zamężne, w dni świąteczne zakładały przysłonięty w części chustką tybetową czepek z tzw. skrzydłami, a w początkach XX w. półczepek. Dziewczęta chodziły z odsłoniętą głową, a jedynie w dni chłodne zakładały chustki. Koszule kobiece zdobił haft: najczęściej czerwony, niekiedy z pewnymi podkreśleniami wykonanymi nitką czarną, a na koszulach ślubnych – biały. Mankiety i kołnierzyk wykańczano koronką szydełkową. Na koszulę kobieta zakładała suknię z wełnianego samodziału w pionowe paski. W różnych okresach suknie miały odmienną kolorystykę i przystrój. Przód zawsze przysłaniała zapaska w delikatną kratkę lub poziome paski. Okryciami wierzchnimi w tym regionie były zapaski naramienne nazywane fartuchami od przyodziewku, duże i grube, wełniane i chusty oraz watowany płaszcz tzw. angierka. Ponadto powszechnie używano kaftanów. Kobiety do stroju odświętnego nosiły trzewiki na niewielkim obcasie sznurowane białą, czerwoną lub różową tasiemką. Najbardziej pożądaną biżuterią były korale prawdziwe, najczęściej o walcowatych paciorkach z medalem z monety lub krzyżykiem.

Stroje górali żywieckich

Stroje górali żywieckich zawierają elementy typowe dla strojów górali polskich takie jak: kapota, haftowana koszula, kamizelka oraz kierpce, czyli skórzane lekkie buty. Męski strój ozdobiony jest parzenicami i lampasami.

Mężczyźni opasują się również pasami skórzanymi. Wielkość pasa i jego zdobność dawały niegdyś pojęcie o majętności jego posiadacza. Częstym elementem męskiego stroju jest laska pasterska lub siekiera zwana ciupagą, które służyły niegdyś do obrony. Mężczyzna nosi też zwykle kapelusz z muszelkami lub koralikami chętnie ozdabiany orlim lub sokolim piórem.

Strój kobiecy składa się z wielowarstwowej spódnicy, pończoch, skarpet wełnianych (zwykle czerwonych lub białych), kierpców, białej haftowanej koszuli oraz kamizelki lub serdaka. Spódnice są zwykle lniane. Ubiera się na nie zapaskę – rodzaj fartucha, ozdobionego w drobne kwiaty.

Na białą koszulę ubiera się serdaki będące najdroższym elementem stroju. Są zdobione cekinami i świecidełkami, wyszywane w typowo góralskie motywy roślinne. Strój dopełniają czerwone korale. Stałym i ważnym elementem stroju góralskiego męskiego i żeńskiego są grube skarpety wełniane tzw. kopytka